Β. Ν. Μπόνος

 

 Ευβοϊκές  γραφές, ποιητικές του Κωνσταντίνου Μπαϊρακτάρη

Μια σύντομη και υπαινικτική οδοιπορία στους εύτονους ευβοϊκούς ποιητικούς τόπους.                                                                                             

Βασίλειος Μπόνος (1933 - 30 Ιουνίου 2015)

Ο Βασίλειος Μπόνος γεννήθηκε στο Αλιβέρι το 1933, όπου και έζησε τα μαθητικά του χρόνια. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Αλιβερίου (το 1950) εισήχθη στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εν συνεχεία ακολούθησε τον δικηγορικό κλάδο, τον οποίο υπηρέτησε με ήθος, φρόνηση και συνέπεια.

   Μέγα του πάθος η γλώσσα, η μουσική, η γνώση και η ανάγνωση. Για τούτο εξόπλισε μια τεράστια βιβλιοθήκη, πλουτισμένη από χιλιάδες βιβλία, γεννήματα, κυρίως, της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνικής και νομικής παραγωγής, αλλά και πλήθος δίσκων ποιοτικής μουσικής.

  Πλην της αναγνώσεως και της μουσικής παιδείας, που επιμελώς ελάμβανε, μια άλλη εξαίσια πηγή πνευματικής τροφής και καλλιέργειας υπήρξε η συναναστροφή του με τον Ελύτη, τον Θεοδωράκη, τον Χατζιδάκι και άλλους αστέρες των γραμμάτων και της τέχνης, τους οποίους – στο πατάρι του Λουμίδη, όπου εσύχναζαν – τακτικά συναναστρεφόταν.

   Αυτές του οι συναναστροφές και η είσδυσή του στα βαθύτερα πεδία του κλασικού πνεύματος συνετέλεσαν ώστε το ταλέντο και η κλίση του προς την λογοτεχνία να εκδηλωθούν με ουσιαστικό και θαυμαστό τρόπο από τα πρώτα του φοιτητικά χρόνια, λαμβάνοντας σταδιακά ουσιαστικότερη, ποιοτικότερη και διακριτή για το ύφος, το πνεύμα και το περιεχόμενο μορφή.

    Ο λόγος του φορτισμένος ιδεών από τις εσχατιές και το πάνσοφο θησαυροφυλάκιο του Ομήρου, τα θησαυρίσματα  της κλασικής, της  ελληνιστικής, της εκκλησιαστικής, της βυζαντινής και της λαϊκής οδοιπορίας της πανταρρέουσας και ζηλευτά πλουτιζόμενης με νέες λέξεις-έννοιες και άλλους τρόπους έκφρασης ελληνικής γλώσσας, και ζυμωμένος στο εύχωρο λεβέτι της φαντασίας, της γνώστης και του ταλάντου του, κάνει τον δημιουργό Β. Ν. Μπόνο να δεικνύεται άριστος χειριστής της πατρογονικής μας λαλιάς και από τους κορυφαίους Νεοέλληνες χρήστες της.                                                  

   Αρχαιοπρεπής, βαθυστόχαστος και πολύ ιδιαίτερος ο ποιητικός λόγος του Βασίλειου Ν. Μπόνου, σμιλευμένος είναι με τέχνη και σοφία, ώστε  δομή να αποκτήσει σφιχτή, πλεχτή, περιεκτική θησαυρών δυσεύρετων και δυσερμήνευτων πολλές φορές.

    Είναι ένας λόγος, που βρίθει ελληνικών λέξεων μη ευρέως χρησιμοποιούμενων σήμερα, μα που φορείς είναι νοημάτων ακριβών και πυκνών και συνάμα φάροι πολιτισμού και λίθοι ακρογωνιαίοι της γραφής του Ταμυναίου δημιουργού.                                                                                         

  Λέξεις, οι οποίες πλάι στις καθημερινές και συνήθεις, αλλά και σ’ εκείνες, που ο ίδιος ο Β. Ν. Μπόνος με ευρηματικό τρόπο έχει συνθέσει,  συνεκτικά και αρμονικά συνομιλούν με τις γειτονικές τους και με τον αναγνώστη, ο οποίος καλείται να υπερκεράσει και το εμπόδιο της παντελούς ελλείψεως σημείων στίξης και κεφαλαίων γραμμάτων, αλλά και της πιθανής άγνοιας των ενταγμένων στον ποιητικό κορμό μύθων και συμβόλων αντλημένων από τη μακραίωνη πορεία του ελληνικού λόγου.                                                      

   Στοιχεία ικανά ετούτα να προξενήσουν νοηματική κρυπτότητα και απορία λύσης των ποικίλων σημασιολογικών αινιγμάτων, που κατά τη μελέτη των γραφών του Μπόνου πλούσια ανακύπτουν, προκαλώντας επιτακτικά τη σκέψη και τη φαντασία να αχθούν στο υπερβατικό ταξίδι της αναζήτησης των αιθερίων, της πρόσληψης των ορατών και της πιθανολογούμενης προσέγγισης της αίσθησης και γνώσης του εις χείρας δημιουργήματος.   

      Σαν, όμως, έστω και εν μέρει υπάρξει διείσδυση στον μύστιο ποιητικό κόσμο και εύρυθμο παλμό των Αυτόμελων συνθέσεων του Ευβοέα δημιουργού, τότε από τα λεκτικά σωθικά της συλλογής ροές πυκνές, πλούσιες, μεθυστικές και ζωογονητικές ατμίζουν φως, γενόμενες εν όλω ικανές και καταλυτικές στο να ταράξουν τη νόηση και καινοφανείς να εγείρουν πνοές. 

   Για να οδηγηθεί κανείς στις εσχατιές του ποιητικού λόγου του Β. Ν. Μπόνου και να άρει τα πέπλα των υπόκρυφων μηνυμάτων του, πρέπει να υπάρξει καλός σκαπανέας των γραφών του και ευρέτης των θησαυροφυλακίων, όπου ασφαλώς φυλάσσονται οι ακριβές οι κλείδες της αποκαλύψεως.                                                   

  Ξεκινώντας την περιπέτεια της γραφής από τα φοιτητικά του χρόνια ο Β. Μπόνος, σταδιακά ολοκλήρωνε τα ποιητικά του έργα με τον αρχαιοπρεπή ή βιβλικό τους λόγο και ακολουθώντας πάντοτε το πολυτονικό σύστημα γραφής, άρχισε να τα εκδίδει ως αυτοτελείς ποιητικές συλλογές, με τίτλους που εκ πρώτης όψεως ξαφνιάζουν και ποικίλες απορίες γεννούν.                                                                            

  Τοιουτοτρόπως, προέκυψαν: Η άλως (1966), Τα ευάγρια (1969), Η φυλή (1969), Η Εξωγή (1970), Ακαινοτόμητοι (1984), Ξυνδεδέσθαι & Ισάστεροι ως επιμέρους ενότητες της συλλογής Ερωδύφις (1986) και τα Άσσιστα (1986).                 

  Προ δεκαετίας οι περισσότερες από τις ως άνω συλλογές εντάχθηκαν σε μια ενιαία και ογκώδη έκδοση, τα Αυτόμελα. Παράλληλα, ο Β. Ν. Μπόνος προχώρησε και στις ιδιότυπες εκδόσεις φυλλαδίων (Εέλδωρ και Ώμμαι), όπου συνέχονται ποιητικά μέρη, εικόνες και στοιχεία για ξεχωριστές μορφές της ευβοϊκής μας πανίδας και χλωρίδας.

  Καθώς, ο λόγος του Βασίλειου Μπόνου είναι βαθέως στοχαστικός, αμφισημικός, αλληγορικός, πολυσημικός και κατάγραφος ιδιαίτερων λέξεων, που κατά τη μορφή και το πνεύμα στην εποχή μας άγνωστες είναι ή που κατά τη σημασία  αισθητά τροποποιημένες απαντώνται σήμερα, ενώ η αξία τους μέσα στην ποιητική πρόταση του εκ Ταμυνών δημιουργού βαρύνουσα είναι, χρειάζεται απαραιτήτως η καταφυγή σε έγκριτα λεξικά.

  Έτσι, ενδεικτικά από αυτά τα σμαραγδοπέτραδα της λαμπρινής ελληνικής γλώσσας, που στον μεγαλόπνοο ποιητικό λόγο του Β. Ν. Μπόνου απαντώνται, επιλέξαμε να προβούμε στη σημασιολογική προσέγγιση ορισμένων εκ των τίτλων των ποιητικών του συλλογών, αρχής γενομένης με τα Αυτόμελα, περί των οποίων ο ίδιος ο Μπόνος σημειώνει:   

«Αυτόμελα: όπως εις την εκκλησιαστικήν υμνογραφίαν τα αυτόμελα τροπάρια, αν και διακρινόμενα των άλλων, εντάσσονται εις τον κορμόν της Δεήσεως της Εκκλησίας, ελπίζω και τα παρόντα mutatis mutandis¹ να εγγίζουν την γλωσσικήν παράδοσιν της ελληνίδος γλώσσης.»  

Η άλως: το αλώνι, ο ως παρασκιά γύρω από το φεγγάρι φωτεινός κύκλος, ο ηλιακός δίσκος, ο πέριξ του βολβού των ματιών μας έγχρωμος κύκλος

 Άλλαλως: η άλλη Άλως. Μέσω αυτής η ποιητική όραση ταξιδεύει μακρύτερα, εισχωρώντας με πιο μεστό τρόπο στα ενδότερα της ύλης και του πνεύματος, προσφέροντας φως και  πνευματική καθαρότητα.

 Άσσιστα: Μπορεί το πρώτο άκουσμα να μας φέρνει στο νου τα άσειστα (=ασάλευτα, ακίνητα), αλλά εδώ πρόκειται για το επίρρημα άγχι, άσσον, άσσιστα, που έχει τη σημασία του εγγύς, εγγύτερα, εγγύτατα.

Τα ευάγρια: τα καλά, τα επιτυχή των αγριμιών κυνήγια

Ερωδύφις: η υφαίνουσα τον έρωτα κόρη

   Επιλέγοντας ο Β. Ν. Μπόνος να μείνει ελεύθερος και απέχων της εμπορευματοποιήσεως των πνευματικών του φλόκων, επόμενο είναι να γίνεται δύσκολη η εύρεσή τους, πράγμα που για τις ανάγκες των Ευβοϊκών Γραφών, Ποιητικών προσπελάστηκε χάριν στην καλή θέληση και προσφορά του Μιχάλη Ποντίκη, του Χαράλαμπου Φαράντου και του Παντελή Γλάρου.

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ  ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΜΠΟΝΟΥ

Ι. ανάπλους

           πνεύματα καρτερικά μη αποδιωχθέντα με

το σημείον των δύο δακτύλων μάς υποδεικνύουν

τα επί των υδάτων και  της   χιόνος   γεγραμμένα

           είναι της παραζηλωσάσης² μοίρας τα  ισό-

βολα πλανέματα

           γλυκεία κινάμε τον ανάπλουν των χρόνων

από τα  μελλούμενα  όταν  από  βαθύσκιες χαρά-

δρες   αντικρύζωμε  στις  κορυφές  των  ηλιαχτί-

δων το φθάσιμον

          έτσι από ανατολής μέχρι δύσεως οι αιώνες

κι εμείς σπαρασσόμεθα αντιπορευόμενοι και ισο-

φώτιστοι

(Απόσπασμα από την ενότητα Ι της ενταγμένης στα ‘‘Άσσιστα’’ ποιητικής συλλογής ‘‘ανάπλους’’.)

ΙΙ. υετός

        φαίδρα κρατεί το ιλαρόν φως η γενιά μου

στου παντελεήμονος τα δείπνα

      και η μαία μητέρα μου ανασταίνουσα τους

βλαστούς αφαλοκόβει για να ξεχωρίση την ευ-

θύνη στις ζωές

       εις  ακολουθίαν  η  γαλουχία και τα σπάργα-

να  και  ο  νίκας  πασχίζει  να  κάμη την γη τού

κόσμου αρόσιμη του ονείρου

       και από το ψες έως την αύριον γλυκεία σού

ανάβω την λαμπάδα

       ιδού οι θησαυροί μου εις απώλειαν τα υπάρ-

χοντά μου χρέη στους άλλους

       και  ίσταμαι  ανυπόδυτος  με  χέρια  άπραγα

ενώπιόν σου

(Απόσπασμα από την ενότητα ΙΙΙ της ενταγμένης στα ‘‘Άσσιστα’’ ποιητικής συλλογής ‘‘υετός’’.)

ΙΙΙ. άλλαλως

     πηγές στερεμένες ποτάμια χωρίς νερό τα δέντρα

στη φυλλορροή τα ζωντανά διψασμένα

     ιδού ωριζοντίωσεν ο ποιμήν στους ώμους του την

ράβδον ίνα τα χέρια του κρεμάση επί το άτρεπτον³

     ιδού εν τυφλώτητι και αιμωπός⁴ σέρνει το κοπάδι

να φτάσουν ζωντανοί εκεί όπου αυτοφανερώνεται το

λάλον της ζωής ύδωρ

     η περί τους οφθαλμούς κοραλλέρυθρος πετροπέρδικα

θαμβωθείσα την εξαίφνης κουστωδίαν κελαδεί το ρώτημα

     από πού για πού και πώς και πόσα

     και ο βιών το εξόδιόν του ποιμήν αποκρένεται

     από τους λειμώνες εις την Ιοκάστην δώρον Θεού

ο ένας σε πεντακόσια εδιχάσθη⁵

     γλυκεία ιδού τα αρνία αποίμενα και πιλαλάνε

προσευχόμενα τα αντάμικα τραγούδια

     ιστός του δέους εν τη θαλάσση έγερσις του παρόντος

εφ’ ου αναπαύεται η ορτυκομάννα διαβαίνουσα

    ιδού το ανέστιον της αποδημίας πυρ στιγματίζει το δέρμα

μας

    είναι γνώσις μόνον όταν αφαρπάζης εσύ γλυκεία του

θανάτου τα οθόνια⁶

    είναι το είναι ότι δεν είναι 

 

 (…)η άλως πριν και μετά την αχλύν εν στιγμή ασπαίρει⁷

θανασίμως λάμπουσα και ζώσα ως το μεταβαλλόμενον πολλά

και η μεταβολή πολλάκις

    τότε μόνον αντικρύζομε το θαύμα των εικόνων σου

γλυκεία είναι αντίλυτρον⁸ η άλλη γνώσις

    ότι την γαλήνην εφέλκονται ακριβεύοντες όσοι εν κάλλει

εξαγορεύονται ξωμάχοι σαλοί αποσυνάγωγοι πονεμένοι ζητιάνοι

αλαφροήσκιωτοι.

    είναι το είναι ότι δεν είναι 

(Απόσπασμα από την ενότητα VIΙ της ποιητικής συλλογής ‘‘άλλαλως’’.)

 

1.      mutatis mutandis: τηρουμένων των αναλογιών

2.      παραζηλωσάσης: της κινούσας σε ζηλοτυπία, της κινούσας σε ζήλο και μίμηση

3.      άτρεπτον: άκαμπτον

4.      αιμωπός: ο έχων όψη αιματώδη, ο έχων κηλίδες αίματος στο πρόσωπο

5.      ο ένας σε πεντακόσια εδιχάσθη: κατά το λαϊκό «Θόδωρος και πεντακόσια», που κατά τον Β. Ν. Μπόνο «αυτοθρόως προβάλλει – αναβιώνει(;) το αίνιγμα της Σφιγγός».

6.      (τα) οθώνια: τεμμάχιον λεπτού υφάσματος

7.      ασπαίρω: ασθμαίνω μετ’ αγωνίας, κινούμαι, τινάσσομαι σπασμωδικώς, ‘‘σπαρταρώ’’

8.      αντίλυτρο: αυτό που δίνεται αντί λύτρων, αντίδοτο φάρμακο

 

 

  Υ. Σ.: Στα ποιητικά μέρη διατηρείται η ορθογραφία, που απαντάται στα  βιβλία  του Β. Ν. Μπόνου.

 

                                                      Κωνσταντίνος Κλ. Μπαϊρακτάρης

                                                           Χαλκίδα, 29 Μαρτίου 2014